Een waandenkbeeld of kortweg een waan worden door de persoon die ze heeft als werkelijkheid ervaren maar stemmen niet overeen met de werkelijkheid. Een ander woord hiervoor is hallucinatie. Hij/zij is er van overtuigd dat het waar is wat hij/zij denkt, hoort, proeft, ruikt, voelt of ziet, maar er is geen daadwerkelijke zintuiglijke prikkel; het is dus niet echt. Wanen zijn verkeerde conclusies getrokken uit ware gebeurtenissen. De overtuigingen worden niet door anderen in de omgeving gedeeld. Ze kunnen niet uit het hoofd gepraat worden; degene die ze heeft beschouwt ze als werkelijk, ook al blijkt het tegendeel. Mensen met wanen houden zich hardnekkig vast aan onjuiste conclusies, ze zijn er niet vanaf te brengen.
De Franse psychiater Jean-Etienne Esquirol gebruikte het woord hallucinatie voor het eerst in de psychiatrie (in 1837).
Voorbeelden van waandenkbeelden zijn:
- Denken dat anderen iets tegen je hebben;
- Overtuigd zijn dat je over magische krachten beschikt;
- Denken contact te hebben met buitenaardse wezens;
- Stemmen horen;
- Het gevoel hebben achtervolgd te worden;
- Het gevoel hebben dat iedereen naar je kijkt en je in de gaten houdt;
- Het idee hebben dat anderen je gedachten kunnen lezen;
- Denken dat op de tv of radio speciaal voor jou berichten worden uitgezonden.
Waandenkbeelden en/of hallucinaties komen veel voor in combinatie met andere aandoeningen zoals dementie, schizofrenie, stemmingsstoornis of bijvoorbeeld een obsessief-compulsieve stoornis.
Soorten waandenkbeelden
Waandenkbeelden kunnen op alle zintuigen betrekking hebben:
- Visuele hallucinaties. Men ziet beelden die niet met de realiteit overeenkomen.
- Akoestische, auditieve of gehoorshallucinaties. Als men geluiden hoort die er niet zijn. Onder deze vorm valt ook het horen van stemmen zonder dat er iemand spreekt (de meest voorkomende vorm van waandenkbeelden).
- Olfactorische of reukhallucinaties. Men ruikt niet aanwezige geuren.
- Gustatoire of smaakhallucinaties. Men proeft niet aanwezige smaken.
- Somatische hallucinaties. Men voelt dingen in het lichaam die er niet zijn.
- Tactiele hallucinaties. Men voelt dingen op- of vlak onder de huid.
Het is ook mogelijk dat functies van zintuigen door elkaar gaan lopen (zoals bijvoorbeeld het ruiken van kleuren en het zien van geluiden), dat wordt synesthesie genoemd.
Oorzaken
Waandenkbeelden kunnen optreden na gebruik van bepaalde drugs en alcohol, als bijwerking bij het gebruik van bepaalde medicijnen, bij slaapgebrek, door oververmoeidheid, hevige emoties, tijdens een psychose, bij neurologische stoornissen zoals een delier en bij beginnende dementie.
Het optreden van waandenkbeelden zonder gebruik van drugs of bepaalde extreme invloeden van buitenaf is een symptoom dat meestal op een ernstig psychisch of lichamelijk probleem wijst. Hallucinaties en wanen komen vaak in combinatie voor bij schizofrenie.
Wat de precieze oorzaak van hallucinaties is blijft nog onduidelijk.
