Ziekte Van Lyme

Informatie over ziekte van lyme

Ziekte Van Lyme

Teken en door teken overdragen ziekten worden een steeds groter probleem in Nederland. De laatste jaren is het aantal (besmette) teken gestegen. Het aantal lymepatiënten is eveneens dramatisch toegenomen. Er is sprake van een verviervoudiging van het aantal gediagnosticeerde lymepatiënten in 15 jaar tijd van 6000 in 1994 tot 22.000 in 2009. Naar verwachting zal het aantal nieuwe lymepatiënten de komende jaren verder stijgen. Inmiddels draagt gemiddeld één op de vijf teken de ziekmakende Borrelia bacterie bij zich. Door grote problemen op het gebied van diagnose en behandeling worden veel lymediagnoses gemist met alle gevolgen van dien. Ook ontbreekt de kennis over de ziekte, de Borrelia bacterie die Lyme veroorzaakt en de behandeling van de ziekte. Voorlichting en preventie zijn belangrijke wapens in de strijd tegen de teek en tekenbeetziekten: voorkomen is beter dan genezen.

Teken, ziekteverwekker, co-infecties

De teek Teken zijn kleine geleedpotige parasieten die leven van bloed van de gastheer. De teek Ixodes ricinus komt het meest voor in Nederland en wordt ook wel gewone-, hout-, schapen- of hondenteek genoemd. Teken komen niet alleen in natuurgebieden voor, maar ook in stadsparken, op grasdijken, in weilanden en tuinen. Teken zijn het meest actief in het voorjaar, zomer en najaar, maar kunnen ook tijdens zachte winters gesignaleerd worden. In Nederland is naast de gewone teek, ook de dermacentorteek aangetroffen, een teek die normaal in het midden en zuiden van Europa voor komt. De teek ontwikkelt zich via een vervelling van larve tot nimf en vervolgens tot een volwassen teek. Het is een zogenaamde drie gastheren parasiet: in elk van zijn drie ontwikkelingsstadia zoekt de teek een nieuwe gastheer. Een gastheer kan een zoogdier, vogel maar ook een mens zijn. De beet van een teek is over het algemeen niet pijnlijk en wordt daardoor vaak niet opgemerkt. De nimfen zijn waarschijnlijk de belangrijkste overbrengers van de ziekte omdat ze erg klein zijn (ca. 1 mm.) en vaak niet worden gezien. Ziekteverwekker Lymeziekte is een complexe multisysteemziekte die veroorzaakt wordt door de bacterie Borrelia burgdorferi en overgebracht door een tekenbeet. Borrelia burgdorferi sensu lato (afgekort Bb sl) is een verzamelnaam voor vijftien verwante Borrelia soorten, waarvan er minstens vijf Lymeziekte kunnen veroorzaken. In Europa en dus ook in Nederland komen vooral B. afzelii, B. garinii, B. valaisiana, en in mindere mate B. burgdorferi sensu stricto voor. In de VS wordt vooral de Borrelia burgdorferi ss (sensu stricto) aangetroffen. Identificatie van het species is van belang voor de patiënt omdat bepaalde species geassocieerd zijn met een specifiek ziektebeeld. Zo blijkt B. afzelii vooral geassocieerd te zijn met ernstige huidafwijkingen, B. burgdorferi sensu stricto met gewrichtsontstekingen en B. garinii met neurologische afwijkingen. De klinische relevantie van groep B. valaisiana is nog onduidelijk, maar deze bacterie is wel gevonden in Nederlandse lymepatiënten. Omdat teken en andere organismen die de bacterie overbrengen zich makkelijk over de wereld verplaatsen en patiënten in het buitenland gebeten kunnen worden, is het belangrijk rekening te houden met andere dan de voor de betreffende regio bekendste Bb soorten. Sinds begin jaren zeventig is het aantal gevallen van Lymeziekte in gematigde streken explosief toegenomen. Een sluitende verklaring voor de sterke toename ontbreekt tot nu toe. Op het Noordelijk halfrond is Lyme inmiddels de belangrijkste door vectoren (stekende insecten, spinnen, teken etc.) overgebrachte infectieziekte. De ziekte is vernoemd naar het dorpje Lyme in Connecticut waar in 1975 een epidemie van deze ziekte optrad. Sinds de ontdekking van de oorzaak de Borrelia bacterie begin jaren tachtig is Lymeziekte een controversieel onderwerp. Er is veel onderzoek gedaan naar de Borrelia bacterie, maar de vooruitgang t.a.v. diagnose en behandeling was vooral de laatste 15 jaar minimaal. Een deel van de problematiek is terug te voeren op de unieke eigenschappen van Borrelia. Spirocheetvorm en pleomorfisme Borrelia burgdorferi is een spirocheet, een spiraalvormige bacterie met eigenschappen die sterk afwijken van die van 'gewone' bacteriën. Andere spirocheten zijn o.a. Treponema pp (veroorzaker van syfilis), Borrelia recurrentis (veroorzaker van relapsing fever) en Leptospira (veroorzaker van leptospirosen). Spirocheten hebben een zeer langgerekt, schroefvormig lichaam. Ze verplaatsen zich met een soort 'kurkentrekker' beweging relatief makkelijk in weefsel en zijn dus niet beperkt tot het bloed of andere lichaamsvloeistoffen. Borrelia is een pleomorf organisme: behalve de spirocheetvorm zijn er sterk afwijkende verschijningsvormen die te maken hebben met de levenscyclus van het organisme en bescherming tegen ongunstige omstandigheden. Borrelia kan zich snel inkapselen tot een cystevorm die relatief inactief is en waaruit later (als de omstandigheden gunstiger zijn) weer een spirocheet ontstaat. Rond de diverse verschijningsvormen en de voortplanting van Borrelia bestaan nog veel vragen. 'Stealth technologie' van de bacterie Borrelia kan alleen binnen een gastheer bestaan en maakt gebruik van allerlei vormen van 'stealth technologie' om de gastheer binnen te dringen en daar te overleven. Via het bloed kan de bacterie zich relatief snel door het lichaam verspreiden; verplaatsing gebeurt ook via het lymfestelsel, weefsels en zenuwbanen. De verplaatsing van Borrelia bacteriën in de huid veroorzaakt de voor Lyme kenmerkende EM (erythema migrans). Borrelia varieert regelmatig zijn antigenen, zodat als het ware de bacterie steeds een andere vermomming gebruikt en het afweersysteem er geen greep op krijgt. De patiënt maakt dan wel antilichamen tegen Bb, maar ze hebben geen blijvend effect omdat steeds nieuwe Bb varianten verschijnen, zo wordt verondersteld. De variatie van antigenen maakt het moeilijk om blijvende immuniteit tegen de bacterie op te bouwen en is een probleem bij ontwikkeling van vaccins. Het afweersysteem wordt door Borrelia niet alleen omzeild maar ook gemanipuleerd. Delen van de afweer worden onderdrukt, terwijl andere delen gebruikt worden om weefsel van de gastheer te beschadigen en binnen te dringen. Al kort na een tekenbeet kan Borrelia de bloed-hersen barrière passeren en doordringen in het centraal zenuwstelsel. De bacterie heeft een voorkeur voor weefsels waar het bloed minder goed doordringt en/of de afweer minder effectief is, zoals hersenen, oog, huid, bindweefsel en gewrichtskapsels. Mogelijk beschermt de bacterie zich daarbij extra via zgn. biofilms. Borrelia kan diverse soorten cellen, zoals B- en T-cellen in het bloed, zenuwcellen, endotheelcellen en fibroblasten binnendringen en daar overleven. Binnen een lichaamscel is Borrelia vrijwel ongrijpbaar voor het afweersysteem, diagnostische testen en de meeste antibiotica; hetzelfde geldt voor diverse afwijkende Bb verschijningsvormen. Co-infecties Naast de ziekte van Lyme kunnen ook andere ziekteverwekkers door teken worden overgedragen, de zogenoemde co-infecties. Uit een tussenreportage van een onderzoek van het RIVM onder huisartsen blijkt 50% van de onderzochte teken één of meer ziekmakende micro-organismen bij zich te dragen. Behalve Borrelia kunnen door een tekenbeet nog andere infecties (zgn. co-infecties) worden overgebracht die soms vergelijkbare symptomen veroorzaken en een bestaande Lyme infectie verergeren en behandeling ervan ernstig bemoeilijken. Als in Nederland voorkomende co-infecties worden door het RIVM genoemd: Rickettsia, Erlichia/ Anaplasma en Babesia. In dit rijtje komt Bartonella niet voor ondanks dat deze aandoening steeds vaker als co-infectie bij lymepatiënten wordt gevonden. FSME/TBE (Fruh Sommer Meningo Encephalitis/ Tick Borne Encephalitis) komt verspreid over Europa voor. In Nederland is FSME nog niet aangetroffen. Wel onder andere in Duitsland, Frankrijk en Scandinavië.

Ziektebeeld

Een tekenbeet is over het algemeen pijnloos en blijft hierdoor vaak onopgemerkt. Soms ontstaat op de plaats van de beet een rood plekje, enkele centimeters groot, dat binnen een week weer verdwijnt. Dit hoeft niet te duiden op besmetting, maar kan een reactie zijn op de tekenbeet zelf. Een infectie met de bacterie Borrelia burgdorferi leidt niet altijd tot Lyme-Borreliose. Wanneer er ziekteverschijnselen ontstaan worden deze in drie stadia ingedeeld. De indeling in stadia is enigszins willekeurig. In de praktijk blijken de diverse stadia vaak door elkaar heen te lopen of lijken er te zijn overgeslagen, omdat de ziekte niet in een eerder stadium is herkend. Eerste ziekteverschijnselen (stadium 1) Kenmerkend voor Lyme- Borreliose is het erythema migrans (EM). EM is een rode, zich centrifugaal uitbreidende, wegdrukbare verkleuring van de huid. Deze ontstaat meestal na 4 á 10 dagen tot drie maanden na een tekenbeet. De verkleuring verschijnt op de plaats van de beet en heeft een diameter van ongeveer 5 centimeter tot maximaal 60 centimeter. Vanuit het centrum verbleekt het EM geleidelijk ('bull's-eye rash') om na enkele weken tot een jaar geheel te verdwijnen. Variaties van het erythema migrans komen voor. Zo kan de huiduitslag egaal rood blijven, of een afwijkende kleur zoals paars en bruin, ontstaan er ter plaatse blaren of kunnen er meerdere ringen om elkaar heen zichtbaar zijn. Ook jeuk en pijn kunnen in een minderheid van de gevallen voorkomen maar de plek is meestal pijnloos, jeukt meestal niet en is niet verheven, behalve soms aan de randen. Meerdere EM-huiduitslagen tegelijk of terugkerende EM- huiduitslagen zijn beschreven. Ook EMs kleiner dan 5 cm komen voor. Een EM op een donkere huid kan eruit zien als een blauwe plek. De voorkeurslokalisatie van het EM hangt samen met de plaats van de beet; bij volwassenen op de benen (60% van de tekenbeten), in de liezen en op de romp. Bij kinderen zijn voorkeurlocaties het hoofd en de hals. Slechts in 50% van de ziektegevallen wordt een EM gezien. Recent onderzoek wijst erop dat veel Borrelia varianten waarschijnlijk zelden of nooit een EM veroorzaken. In de acute fase kan ook nog een andere huidaandoening optreden, "lymphadenosis cutis benigna" of "borrelia pseudolymfoom", een paarsrood onderhuids knobbeltje op de plaats van de beet of op afstand. Voorkeurslokatie: oorschelp, oorlel, tepel, neus, scrotum. Een typische EM wijst vrijwel zeker op Lyme-Borreliose. Dan is serologisch bloedonderzoek op Borrelia burgdorferi niet nodig voor het stellen van de diagnose. In een vroeg stadium zijn er vaak nog geen antistoffen maar er dient wel gelijk behandeld te worden met antibiotica. Een griepachtig syndroom met algemene malaise, temperatuursverhoging, zwelling van lymfeklieren en verspringende pijnen in gewrichten, hoofd en spieren kan met of zonder EM voorkomen in het vroege stadium van Lyme-Borreliose. Dit duidt mogelijk op het dissemineren van de infectie. B. afzelii en B. garinii veroorzaken vaker Lyme-Borreliose zonder EM dan met. Griepachtige klachten kunnen ook in latere stadia voorkomen. Vroege gedissemineerde Lyme-Borreliose (stadium 2) Na de tekenbeet kan de Borrelia bacterie in de bloedbaan terecht komen, wat tot een uitgezaaide of "gedissemineerde" infectie leidt. Er zijn sterke aanwijzingen dat de bacterie zich al binnen enkele etmalen of zelfs eerder door het lichaam kan verspreiden en o.a. het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) kan binnendringen. Via de bloedbaan wordt de bacterie in het lichaam verspreid, maar de bacterie is meestal slechts kort in de bloedbaan aanwezig. Hoewel de bacterie in elk orgaan terecht kan komen, ontstaan de meeste ziekteverschijnselen in het zenuwstelsel, de gewrichten en het hart. Het blijkt dat de helft van de patiënten met een Borrelia infectie geen tekenbeet of erythema migrans heeft opgemerkt. Daardoor kan het voorkomen dat de ziekteverschijnselen niet direct met een Borrelia infectie in verband worden gebracht.

• Aandoeningen aan het zenuwstelsel
  • Een veel beschreven acute aandoening van het zenuwstelsel is een hersenvliesontsteking die vaak samengaat met ontsteking van hersen- en/of ruggenmergzenuwen, wat gepaard gaat met zeer heftige pijn in arm, been of romp en soms met een doof, tintelend gevoel, krachtsverlies, uitvalverschijnselen of verlammingsverschijnselen. Ook ziekteverschijnselen van het ruggenmerg of de hersenen kunnen voorkomen. De verschijnselen van acute hersenvliesontsteking zijn bij Lymeziekte meestal relatief gering. Hevige hoofdpijn, koorts, sufheid of nekstijfheid, zoals dat voorkomt bij andere vormen van hersenvliesontsteking, kan ontbreken. Verder kunnen verschijnselen voorkomen als dubbelzien, waarbij één oog niet in alle richtingen kan bewegen, aangezichtsverlamming (Bellse Parese), eenzijdige doofheid of tinnitus (oorsuizen).
  • Bij de niet acute vorm van neuroborreliose kunnen de volgende (aspecifieke) klachten voorkomen: voorbijgaande verlammingsverschijnselen, krachtsverlies, slecht kunnen lopen, hevige (zenuw)pijnen en verkramping in het hoofd, gezicht, nek, rug en benen, migraine, gevoelsstoornissen, tintelingen en een verdoofd gevoel in delen van het gezicht en de ledenmaten, aanvallen lijkend op epilepsie, ernstige duizeligheid, evenwichtsstoornissen, gezichts- en gehoorstoornissen, niet goed kunnen denken, onthouden en concentreren, problemen met spraak, slecht verdragen van licht en geluid, ernstige vermoeidheid en 'brain fog' (hersenmist).
• Gewrichtsaandoeningen De verschijnselen van "Lyme-artritis" (gewrichtsontsteking) zijn zwelling en pijn in het aangedane gewricht. De duur van de zwelling varieert van minder dan een dag tot maanden. Het kniegewricht is relatief vaak aangedaan. De gewrichtsontsteking ontstaat bij de helft van de patiënten binnen drie maanden na de tekenbeet of het erythema migrans. Gewrichtsontsteking kan echter ook in het latere beloop van de ziekte ontstaan. De ontstekingsverschijnselen kunnen verspringen tussen diverse gewrichten. Klachten verbeteren vaak na behandeling met een antibioticum, maar kunnen ondanks behandeling nog lang blijven bestaan. Volgens het RIVM kunnen deze klachten jarenlang optreden en zelfs na adequate behandeling kan het soms weken tot maanden duren voordat ze volledig verdwijnen. Er zijn echter ook aanwijzingen dat voortdurende gewrichtsklachten na behandeling veroorzaakt worden door een persisterende infectie. Gewrichtsontsteking moet worden onderscheiden van een op fibromyalgie lijkend syndroom dat (soms in combinatie met Lyme-artritis) in de chronische fase van Lyme-Borreliose voorkomt.
• Hartaandoeningen De meest voorkomende afwijking van het hart is een Lyme-carditis (hartspierontsteking) met een stoornis in het geleidingssysteem tussen de boezems en de kamers en/of hartritmestoornissen. Wanneer de geleiding ernstig is gestoord kan een trage hartslag ontstaan, waardoor de patiënt kan flauwvallen en last van benauwdheid kan krijgen, ook hartfalen en zgn. "angineuze klachten" (pijn op de borst) kunnen het gevolg zijn. Hartaandoeningen door Lyme komen volgens het RIVM zelden voor.

Diagnose en behandelproblematiek

Problematiek In de praktijk blijkt het stellen van de diagnose en behandeling van Lyme op grote problemen te stuiten. In de eerste plaats door de onbekendheid bij artsen met de klinische verschijnselen, mede door het ontbreken van goede (bij)scholing op het gebied van de ziekte van Lyme en de complexiteit ervan. Een oorzaak is ook het 'blind' volgen van de officiële richtlijn voor de behandeling van (neuro)borreliose, die recent herzien is en geen verbetering inhoudt t.o.v. de vorige richtlijn. Vervolgens speelt het ontbreken van betrouwbare en gestandaardiseerde testen een grote rol in de diagnoseproblematiek, wat gevolgen heeft voor de behandeling. De belangrijkste pijler van de diagnostiek van Lyme-Borreliose hoort het klinische beeld te zijn, maar daar is helaas vaker geen dan wel gehoor voor, mede door de uiteenlopende klachten en het vertrouwen op serologische testen. Vroege diagnose is van groot belang; wanneer de ziekte op tijd ontdekt wordt, genezen de meeste mensen, ongeveer 10% houdt klachten. Wat de percentages bij ontdekking in latere stadia zijn, is niet bekend. Overwaardering van testen en te eenzijdige behandelmethode In de praktijk spelen diagnostische testen echter vaak een doorslaggevende rol bij de diagnose, en dus de vraag of en hoe behandeld wordt. Door lage gevoeligheid van de beschikbare testen wordt een deel van de patiënten nu niet (of fout) behandeld. De meeste testen houden onvoldoende rekening met de grote variatie in Borrelia stammen, de veranderende antigenen, de verschillende verschijningsvormen van de bacterie, de diverse immunologische reacties die patiënten kunnen vertonen en de voorkeur van de spirocheet voor weefsels. Testen en werkwijze zijn vaak onvoldoende gestandaardiseerd, wat interpretatie van de resultaten bemoeilijkt. De Elisa test, die verreweg het meest gebruikt wordt, mist in de praktijk (gemiddeld) bijna de helft van de besmettingen. Ook bij andere tests is de gevoeligheid te laag om een besmetting met Borrelia te kunnen uitsluiten. Desondanks varen veel artsen blind op testuitslagen. Mede hierdoor wordt de diagnose Lyme vaak gemist met alle ernstige gevolgen voor de patiënten. En als er al behandeld wordt, dan kiest de arts meestal voor een standaard protocol van 2 á 4 weken antibiotica, waarvan na afloop de patiënt verondersteld wordt genezen te zijn. Sommige onderzoekers stellen dat door een 'adequate' antibioticakuur van enkele weken alle Borrelia bacteriën gedood worden, of dat er onvoldoende overblijven om nog ziekte te kunnen veroorzaken. Ervaring leert echter dat een aanzienlijk deel van de (chronische) lymepatiënten na een standaard antibiotica kuur niet volledig herstelt of vroeger of later (opnieuw) ziek wordt. Zeker wanneer de ziekte in een later stadium ontdekt en behandeld wordt, is de ziekte moeilijker met succes te behandelen. Hier wordt in de praktijk vooralsnog geen rekening mee gehouden. Het ontbreken van een betrouwbare test voor het aantonen of uitsluiten van een actieve infectie bemoeilijkt zowel de praktijk als wetenschappelijk onderzoek naar behandelmethoden. Vaccin Op dit moment is er nog geen vaccin tegen de ziekte van Lyme of een vaccin dat een tekenbeet onderbreekt, beschikbaar. Ervaring uit het verleden leert dat het maken van een veilig én effectief vaccin tegen Lymeziekte verre van eenvoudig is. Wel is er de mogelijkheid tot inenten tegen de virusziekte FSME/TBE die ook door teken worden overgedragen. Deze ziekte komt voor in diverse regio's in Duitsland, Midden- en Oost Europa. Het is raadzaam voor een bezoek aan deze gebieden contact op te nemen met GGD reizigerszorg. FSME/TBE is in Nederland nog niet vastgesteld.

Buitenland

Teken worden bijna overal ter wereld aangetroffen. In het buitenland kunt u naast Lyme ook andere, soms ernstige ziekten oplopen. Wanneer u een beet van een teek in het buitenland hebt opgelopen, doet u er goed aan dit te melden wanneer u bij het ontstaan van klachten een arts bezoekt. De ziekteverwekkers kunnen in het buitenland anders zijn dan in Nederland. Dat geldt ook voor de ziekmakende Borrelia (Lyme) waarvan er minstens 16 bekend zijn, terwijl er in Nederland op een beperkt aantal stammen getest wordt. In Duitsland is er de website www.zeckenwetter.de/ en in België www.tekentiques.net/.

Voorlichting & preventie

Voorlichting en preventie van belang Voorlichting over teken, tekenbeetziekten, (eerste) ziekteverschijnselen en risicogebieden aan het grote publiek is van groot belang om alert te kunnen reageren in het geval van een tekenbeet of ziekteverschijnselen. Omdat voorkomen beter is dan genezen dient er in het bijzonder aandacht te zijn voor informatie over preventieve maatregelen, die men kan treffen voor en na een verblijf in de natuur ter voorkoming van een tekenbeet. Mensen weghouden uit de natuur is niet de bedoeling, maar men moet zich bewust zijn van mogelijke risico's. Om een tekenbeet en besmetting door de teek te voorkomen kunnen de volgende punten in acht worden genomen tijdens en na het verblijven in de natuur:

• Zorg gedurende het gehele jaar voor goed bedekkende kleding. Liefst lichtgekleurde kleding waarop de beestjes goed zichtbaar zijn, bij zowel recreatie in bossen, velden of duinen, als in de tuin. Wassen van kleding verwijdert teken niet!
• Draag daarnaast een cap of pet (teken kruipen vaak op het hoofd en in de nek)
• Controleer uzelf en eventueel uw kinderen regelmatig op de aanwezigheid van teken. Onthoud hierbij dat teken, en vooral jonge teken, kleiner kunnen zijn dan een millimeter. Oplettendheid is dus geboden!
• Controleer vooral warme en vochtige plekken: achter de oren, in de liezen, oksels en knieholtes.
• Zorg dat uw huisdieren teekvrij blijven, zij nemen de teek vaak als ongenode gast mee naar binnen. Voor huisdieren zijn goede middelen verkrijgbaar via dierenspeciaalzaken.
• Blijf op de paden en vermijd het om door struiken en planten te lopen waarop misschien teken zitten te wachten op een gastheer.
• Gaat u naar een gebied waar veel teken voorkomen, dan kunt u uw huid en die van kinderen insmeren met insectenwerend middel. Volwassenen kunnen middelen met maximaal 50% DEET gebruiken, kinderen met maximaal 20%. Lees de aanwijzingen op de verpakking.

Toch gebeten?

• Verwijder de teek zo snel mogelijk, dit verkleint de kans dat geïnfecteerde teken bacteriën overdragen. Binnen 24 uur verwijderen geeft géén garantie dat de teek niet kan besmetten!
• Verwijder de teek zonder te draaien en zonder de teek te beschadigen, niet erin knijpen aangezien er anders een risico is dat de teek zichzelf leeg maakt en het risico op een tekenbeetziekte verhoogt.
• Irriteer de teek niet met olie, zeep, alcohol of vuur e.d., dit verhoogt de kans op besmetting!
• Desinfecteer het bijtwondje na verwijdering van de teek met alcohol 70% of met jodium. Het tekenverwijder-apparaat kan na gebruik in kokend water worden gedesinfecteerd.
• Noteer (wanneer opgemerkt) altijd datum en plaats van een tekenbeet; dit is nuttig als later blijkt dat men besmet is geraakt. De tekenbeet kan men al weer vergeten zijn.
• Houd de plaats van de tekenbeet gedurende tenminste 8 weken goed in de gaten. Verschijnt er een rode vlek op het lichaam (op de plek van de beet of elders) ga dan onmiddellijk naar de huisarts en vraag om een antibioticakuur.
• Krijgt u klachten zonder dat er een vlek was, zoals griepachtige verschijnselen, keelpijn, hoofdpijn, koorts, (opvallend kan zijn dat andere gezinsleden geen griep hebben) wees dan ook zeker alert en raadpleeg uw huisarts. Bij ernstige twijfel kunt u verzoeken om een antibioticakuur, 'het zekere voor het onzekere'.
• Meld de tekenbeet via www.tekenradar.nl

Informatie over teken, de ziekte van Lyme en co-infecties

Voor algemene informatie; www.tekenbeetziekten.nl Informatie over de historie van Lymeziekte; www.borreliose.nl/index.php?option=com_content&task=blogsection&id=29&Itemid=70 Informatie over teken; www.tekenbeetziekten.nl/de-teek-2 Informatie over controleren op tekenbeten; www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Algemeen_Actueel/Multimedia/Infectieziekten/Controleren_op_tekenbeten/Download/Controleren_op_tekenbeten Informatie over het verwijderen van een teek; www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Algemeen_Actueel/Multimedia/Infectieziekten/Verwijderen_van_teken/Download/Verwijderen_van_teken www.tekenbeetziekten.nl/verwijderen-van-een-teek/ Melden en registreren van een tekenbeet; www.tekenradar.nl (Nederland) www.zeckenwetter.de (Duitsland) www.tekentiques.net (België) Informatie over preventie; www.tekenbeetziekten.nl/voorkomen-van-een-tekenbeet/ Informatie en afbeeldingen van erythema migrans en ACA; www.lyme.org/gallery/rashes.html meduni09.edis.at/eucalb/cms/images/stories/images-medical.htm#aca Recent onderzoek wijst erop dat veel Borrelia varianten waarschijnlijk zelden of nooit een EM veroorzaken. Niet iedereen die geïnfecteerd wordt door de Borrelia bacterie vertoont deze rode vlek. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23339549www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0064361 Informatie over de ziekte van Lyme en tekenbeet co-infecties; Zie de website van de Stichting Tekenbeetziekten: www.tekenbeetziekten.nl FSME: www.tekenbeetziekten.nl/co-infecties-overigen/ www.tekenbeetziekten.nl/wp-content/uploads/2013/05/brochure_stbz-dig.versie-2013.pdf Informatie over Borrelia en andere neurodegeneratieve aandoeningen; www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16828236 Informatie over de stealth technologie van de Lyme-Borreliose spirocheet; www.dovepress.com/review-of-evidence-for-immune-evasion-and-persistent-infection-in-lyme-peer-reviewed-article-IJGM-recommendation1 www.tekenbeetziekten.nl/files/Antibiotica_en_Esperanto%281%29.pdf

Ziekte van lyme video's