Inhoud

Paranoia is een verouderde term voor het optreden van een stabiel, samenhangend, invoelbaar waansysteem, terwijl de overige psychische functies en het gedrag niet duidelijk gestoord zijn.

Paranoia (Grieks: para, naast; nous, verstand) ook wel achtervolgingswaan of het syndroom van Kraepelin genoemd.

In pathologische vorm is paranoia het gevoel in de gaten gehouden, achtervolgd of bedreigd te worden, zonder dat zoiets daadwerkelijk het geval is. Paranoïde mensen verkeren bijvoorbeeld in de waan dat zij worden gevolgd, dat mensen 's nachts in hun huis inbreken en rondlopen, dat er giftige gassen in hun huis worden gepompt door kwaadwillende buren, dat elektronische apparaten in hun huis informatie naar de overheid doorzenden of dat de politie voor de deur de wacht houdt. Ook houden zij er vaak complottheorieën op na. Ze hebben over het algemeen geen ziekte-inzicht. Hierdoor zien ze zelf in de regel geen heil in behandeling, zelfs als ze voor hun omgeving evident geestesziek zijn.

In de psychiatrie werd de term paranoia voor het eerst gebruikt door de Duitse psychiater Emil Kraepelin. Hij bedoelde hiermee een psychische aandoening waarvan een waan het enige of belangrijkste kenmerk is. Deze visie is nu grotendeels achterhaald en de term wordt nu in het algemeen gebruikt om een zelfgerichte waan aan te geven of in engere zin een achtervolgingswaan.

Paranoia komt meer voor dan we zouden durven denken, de paranoïde persoonlijkheids-stoornis kan men bij ongeveer 2.5% tot 5% van de bevolking waarnemen. Dit uit zich bij de patiënt door een extreme achterdocht ten opzichte van alles en iedereen te gaan vormen. Zij voelen zich door normale handelingen van anderen veelal bedreigd en denken dikwijls dat er complotten worden gesmeed terwijl daar in de werkelijkheid niets van aan is. De patiënt die aan de paranoïde persoonlijkheidsstoornis lijdt voelt zich grotendeels angstig en voelt zich vaak onnodig gekwetst. Paranoïde mensen zullen elke vorm van kritiek niet kunnen begrijpen waardoor hun zelfontwikkeling op een laag pitje blijft staan.

Paranoia is vaak (al dan niet in lichtere vorm) een onderdeel van psychotische aandoeningen, met name schizofrenie of een waanstoornis, maar kan ook voorkomen bij niet-psychotische aandoeningen, zoals de paranoïde persoonlijkheidsstoornis.

De aandoening kan ook het gevolg zijn van somatische of neurologische ziekten, bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer.

Oorzaken

Het is niet bekend wat een paranoïde persoonlijkheidsstoornis doet ontstaat. Men gaat er van uit dat het probleem grotendeels erfelijk is. Studies van monozygotische (een-eiige)tweelingen en dizygotische twee-eiige) tweelingen hebben aangetoond dat genetische zaken een belangrijke factor zijn bij het ontstaan van alle persoonlijkheidsstoornissen, waaronder Paranoid Personality Disorder ofwel PPD.

Zoals alle andere geestelijk stoornissen is PPD waarschijnlijk het gevolg van een onbalans in de werking of verwerking van bepaalde neurotransmitters (bio-chemische boodschappers) in de hersenen.

Ook medicatie zoals cimetidine, ranitidine, famotidine, Ritalin, antideppressiva, anti HIV medicatie en Baclofen kunnen paranoia veroorzaken.

Symptomen

Het belangrijkste symptoom van Paranoia is een in alles (zowel denken als gedrag) doordringend wantrouwen in andere mensen. Opmerkingen en acties, die geestelijk gezonde mensen niet eens zouden opmerken, worden door iemand die last heeft van Paranoia gezien als enorme beledigingen of bedreigingen. Hun verdenkingen dat anderen steeds de bedoeling hebben om hen te beschadigen of uit te buiten zijn zo overheersend dat dit soort patiënten vaak sociaal geïsoleerd zullen raken.

Zij zullen normale sociale interacties proberen te vermijden (of, andersom, gedragen zich bij dit soort gelegenheden door hun onzekerheid en sociale tekortkomingen juist erg 'a-sociaal' waardoor contact vermeden zal worden). Juist ook door die ervaringen krijgen zij nog meer het beeld dat iedereen tegen hen is, wat weer een bevestiging van hun eigen waanbeelden is. Patiënten met Paranoia kunnen gewelddadig worden.

Paranoïde verdenkingen beheersen ieder aspect van hun dagelijks leven.

In de DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual) dat door professionals wordt gebruikt om psychische en persoonlijkheidsstoornissen op te sporen en te categoriseren wordt paranoia beschreven met de volgende symptomen:

Behandeling

Het is heel belangrijk dat door herkenning van de eerste symptomen de paranoïde persoonlijkheidsstoornis in een zo vroeg mogelijk stadium wordt gediagnosticeerd.

Hoewel er al heel wat positieve resultaten uit psychotherapie zijn voortgevloeid blijft het bezoek aan een psycholoog of psychiater een vaste waarde in hun leven. Omdat hun persoonlijkheid buiten de therapie aan vele andere niet professionelen wordt blootgesteld kunnen ze vaak snel hervallen waardoor vorige successen ineens verdwenen lijken te zijn. Doch zal in dat geval een nieuwe therapie snellere resultaten moeten voortbrengen. In de eerste plaats blijft het belangrijk dat mensen begrijpen dat patiënten die aan de paranoïde persoonlijkheidsstoornis lijden niet met anderen kunnen vergeleken worden en dat men hun gedrag zeker niet persoonlijk moet evalueren.