Inhoud
Lymfoedeem of lymphoedema betekent dat zich te veel lymfevocht op bepaalde plaatsen, bijvoorbeeld in het been, ophoopt. Het is een van de mogelijke vormen van oedeem. Het wordt lymfoedeem genoemd als de oorzaak in de lymfe gelegen is. Het is te beschouwen als een verstoord evenwicht tussen de productie en de afvoer van lymfevocht.
Er bestaan twee soorten lymfoedeem: primair en secundair.
Symptomen
Vroege symptomen bij zowel primair als secundair lymfoedeem zijn onder andere passagère zwelling, stuwend gevoel, pijn, tintelingen, gevoel van een zware extremiteit en functiebeperking. Vroege symptomen kunnen, zeker bij risicogroepen, de eerste tekenen zijn van een tekortschietend lymfafvloedsysteem, nog voordat er zwelling ontstaat. Voor vroegtijdige diagnostiek is herkenning van juist deze vroege kenmerken essentieel.
Alleen het teken van Stemmer, voor het eerst gepubliceerd door Robert Stemmer in 1976, wordt internationaal gezien als een bewezen methode om lymfoedeem vast te stellen (Stemmer 1976). Het Stemmer teken is positief als het niet lukt om met behulp van een handgreep een huidplooi van de voetrug op te tillen ter hoogte van de basisfalanx tussen de tweede en derde teen. Het teken van Stemmer is zeer bruikbaar voor lymfoedeem aan het been (Stemmer 1999). Voor vroegdiagnostiek van lymfoedeem (secundair aan oncologische behandeling aan de armen, genitale regio, hoofd-hals regio en zelf het been) is Stemmers teken niet bruikbaar.
Oorzaken
Er wordt onderscheid gemaakt tussen aangeboren of primair lymfoedeem en verworven of secundair lymfoedeem.
- Primair lymfoedeem is een aangeboren aandoening die weinig voorkomt. Er kan sprake zijn van te weinig lymfevaten, te smalle, te brede of van een aandoening van de lymfeknopen. Het kan zich direct na de geboorte manifesteren maar in de meeste gevallen ontwikkelt zich het tussen de 16 en 35 jaar. Het komt vier keer zoveel voor bij vrouwen als bij mannen.
Secundair lymfoedeem komt vaker voor en ontstaat door een invloed van buitenaf:
- Een invloed van buitenaf kan zijn een wondroosinfectie, een ernstige verbranding van de huid of bijvoorbeeld een open botbreuk. De meest voorkomende vorm van lymfoedeem ontstaat als gevolg van een behandeling van kanker. In principe kan het over het hele lichaam voorkomen maar de meest voorkomende plekken zijn de armen en benen.
- Een andere vorm van secundair lymfoedeem is de filariasis, een tropische aandoening die wordt veroorzaakt door een parasiet die zich in het lymfstelsel nestelt en daar grote schade aanricht.
Behandeling
De behandeling van lymfoedeem is meestal langdurig en intensief.
Er zijn twee fasen te onderscheiden:
- ontstuwingsfase;
- onderhoudsfase.
In de ontstuwingsfase worden verschillende behandelingen ingezet om zo snel en zoveel mogelijk vermindering van het oedeem te bereiken. Het is een intensieve fase waarbij soms wel dagelijks behandeld wordt.
De behandeling bestaat uit een combinatie van:
- manuele lymfedrainage;
- lymfetaping;
- compressie (zwachtelen);
- aanleren van zelfmassage;
- informatie over huidverzorging en leefregels;
- het aanmeten van therapeutische elastische kousen.
In de onderhoudsfase ligt de nadruk op het stabiel houden van het lymfoedeem en het voorkomen van complicaties. Daarbij worden dezelfde behandelingen als in de ontstuwingsfase voorgeschreven, maar minder frequent.
De tweede fase is levenslang, aangezien Lymfoedeem een chronische aandoening is.
