Inhoud
Burn-out is een psychologische term voor het gevoel opgebrand te zijn, geen energie of motivatie meer vinden voor de bezigheden op het werk. De term burn-out werd begin jaren '70 voor het eerst gebruikt door de Amerikaanse psychotherapeuten Herbert Freudenberger en Christina Maslach. De opvatting van de laatste is inmiddels dominant geworden. Burn-out bestaat in haar opvatting uit drie, min of meer samenhangende verschijnselen: uitputting (een gevoel van extreme vermoeidheid), cynisme (afstand hebben van het werk, dan wel de mensen met wie men werkt), en verminderde persoonlijke bekwaamheid (het gevoel dat men minder goed presteert dan in het verleden het geval was, ook wel verminderd werkgerelateerd zelfvertrouwen).
In bepaalde medische kringen die niet op de hoogte zijn van recent(neuro)wetenschappelijk onderzoek worden burnout en depressie helaas nog wel eens door elkaar gehaald. Depressie is een stemmingsstoornis en burnout is een energiestoornis. Om tussen de twee te onderscheiden zijn depressieschalen van Beck, de SCL-90 en Ubos/MBI (Maslach burnout inventory) uitstekend te gebruiken. Een van de kenmerkende onderscheiden is dat bij depressie van 'anhedonia' (onvermogen om plezier te beleven) sprake is ? en bij burnout niet. Bij depressie blijkt bovendien dat de amygdala (Van Marle, 2011) buitengewoon actief is, terwijl het DMN (Default Mode Network) bijzonder inactief is (Zhu, Wang 2012). Bij burnout is voorgaande niet het geval. Een 'bewijs uit de medische praktijk' is verder dat antidepressiva wel helpen bij depressie maar niet bij burnout.
Risicogroepen
Niet alle beroepsbeoefenaars lijken een gelijke kans te hebben om opgebrand te raken. Traditioneel "burn-out-gevoelige" beroepsgroepen zijn 'contactrijke' beroepen zoals in de de gezondheidszorg (met name verpleging, huisartsen en tandartsen) en het onderwijs. Vanwege het ontbreken van relevante vergelijkingsgegevens is het echter nauwelijks mogelijk om aan te geven of burn-out in deze groepen feitelijk ook vaker voorkomt dan in andere beroepsgroepen. Het is niet onmogelijk dat de relatief sterke positie van de vakbonden in deze sectoren debet is aan het feit dat er veel aandacht is voor werkstress en burn-out in het onderwijs en de gezondheidszorg.
Traditioneel zouden oudere werknemers vaker opgebrand zijn dan jongeren, maar dat is vermoedelijk vooral te wijten aan het feit dat burn-out vroeger in Nederland een grond was voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Door oudere, vermoeide en klagende werknemers "burn-out" te verklaren, konden werkgevers de betreffende werknemers op kosten van de staat de periode tot de vervroegde uittreding (VUT) laten overbruggen (momenteel is burn-out geen grond voor een uitkering meer). Ook zouden vrouwen eerder opgebrand zijn dan mannen, maar dat heeft te maken met het feit dat vrouwen vaak in risicoberoepen als de zorg en het onderwijs werkzaam zijn. Het is niet gemakkelijk om algemene risicogroepen te onderscheiden.
Meting van burn-out
Of mensen aan burn-out lijden wordt vaak vastgesteld met gevalideerde psychologische instrumenten, met name de door Maslach et al. Maslach ontwikkelde Maslach Burnout Inventory. Deze bevat ongeveer 20 vragen die betrekking hebben op de drie door haar onderscheiden dimensies van burn-out. Er zijn verschillende versies van dit instrument in omloop; één speciaal voor onderwijsgevenden, één voor "contactuele" beroepen (dat wil zeggen beroepen waarin uitvoerders met mensen werken, bijvoorbeeld de zorg), en één algemene versie (voor alle andere beroepen). Een Nederlandse versie van deze schaal is ontwikkeld door Wilmar B. Schaufeli en Dirk van Dierendonck en heet 'Ubos' (Utrechtse Burnout Schaal). In overige landen heet de test 'MBI' (Maslach Burnout Inventory) ? uitgever: Pearson.
De uit deze vragenlijst resulterende scores worden vergeleken met die van allerlei normgroepen (bestaande uit de scores van mensen die de lijst eerder hebben ingevuld). Op die manier kan worden vastgesteld of de scores van een bepaalde persoon opvallend hoog (of laag) zijn ten opzichte van deze normgroep. Gewoonlijk wordt ervan uitgegaan dat een score in de bovenste 25% (ten opzichte van de normgroep) een mogelijke burn-out indiceert; een score in de bovenste 5% zou indicatief zijn voor een échte burn-out. Wat overigens niet méér betekent dan dat men aangeeft erg moe te zijn, cynisch staat tegenover het werk, en denkt minder goed te presteren dan vroeger.
Naast de Maslach Burnout Inventory zijn diverse andere vragenlijsten in omloop, die gewoonlijk één van de drie door Maslach onderscheiden dimensies in iets andere bewoordingen meten. Het belangrijkste voordeel van deze andere vragenlijsten is dat ze vrij van copyrights zijn te gebruiken; inhoudelijk bieden ze geen meerwaarde.
Statistieken
Twaalf procent van de huisartsbezoeken hebben te maken met stressklachten (overigens lang niet alleen burn-out). Verder komen 30.000 mensen per jaar door psychische klachten in de WAO, waarvan 9000 (30%) door stress en overbelasting veroorzaakt wordt. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft 10% van de Nederlandse beroepsbevolking last van burn-out-verschijnselen. Opmerkelijk is dat vooral huisartsen vatbaar zijn voor burn-out; volgens een artikel in het vaktijdschrift Gedrag & Gezondheid zou zo'n 41% van hen serieuze burn-outverschijnselen vertonen. Overigens lijkt burn-out sinds de economische crisis van 2001 duidelijk minder voor te komen; wellicht dat werknemers in tijden van economische malaise vooral blij zijn dat ze (nog) een baan hebben, zelfs al worden ze er behoorlijk moe van.
Een andere mogelijkheid is dat de opdrachtenportefeuille in de profit-sector sinds de crisis verminderd is en daarmee samenhangend de werk- en prestatiedruk. Ook in de not-for-profit sector zijn werkdruk en burn-out afgenomen. Dit kan men verklaren door vrijwilligerswerkers die in hun vrije tijd, naast hun normaal werk, aan deze organisaties participeren, maar ook aan de afgenomen activiteiten in verband met de crisis. Omdat burn-out als ziekte niet onderkend is volgens het standaard handboek voor psychische aandoeningen (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) komt de diagnose steeds minder voor, en kan het lijken of het probleem daarmee niet bestaat. In principe kan burn-out vervangen worden door een aantal samengestelde diagnoses, maar of dat tot een betere behandeling leidt is niet zeker. Burnout is overigens wel gedefinieerd in de ICD-10 (World Health Organisation).
Oorzaken van burn-out
Hoewel er de laatste tien-vijftien jaar veel wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar burn-out is er nog weinig bekend over de oorzaken ervan. Voor zover burn-out opgevat kan worden als een vorm van extreme vermoeidheid (de dominante opvatting, zie hierboven), lijkt een chronisch teveel aan inspanning (bijvoorbeeld te hard werken) in combinatie met een tekort aan 'beloning' (in de ruimste zin des woords), tekort aan 'regelmogelijkheden' en onvoldoende herstel een belangrijke risicofactor. Daarnaast zijn persoonlijkheidstrekken als overdreven plichtsgetrouwheid, perfectionisme en werkverslaving relatief belangrijke risicofactoren. Deze zijn immers vaak weer oorzakelijke factoren voor hard werken.
Overigens is het zeker niet zo dat iedereen die hard werkt een groot risico op burn-out loopt; de combinatie van hard werken, weinig herstel en het weinig plezier hebben in het werk lijkt daarentegen duidelijk risicovoller te zijn. Niet uitgesloten mag worden, dat biochemische factoren van invloed zijn bij het ontstaan van burn-out. Met name stoornissen in de neurotransmitters (waarbij een verlaagd serotonineniveau een rol kan spelen) van de hersenen zijn mogelijk van belang. Het bewijs daarvoor is tot op heden echter allesbehalve overtuigend.
Behandeling
Burn-out wordt tegenwoordig succesvol behandeld door middel van kortdurende (12-15 wekelijkse sessies) therapie. Tijdens die therapie wordt nagegaan welke factoren hebben bijgedragen aan het ontstaan van een burn-out; bijvoorbeeld het hebben van zogenaamde "disfunctionele gedachten" ("als ik niet hard werk vindt niemand me aardig/competent/krijg ik nooit een promotie/word ik ontslagen") wordt aangepakt.
Daarnaast worden risicofactoren op het werk geïnventariseerd (bijvoorbeeld te hard moeten werken, teveel overwerken, moeten werken in een onprettige werksfeer, enzovoort) en, waar mogelijk, aangepakt. Bovendien wordt ernaar gestreefd om de cliënt zo snel mogelijk weer aan het werk te laten gaan, liefst al tijdens het behandelingsproces. Behandeling door de cliënt een aantal maanden thuis te laten zitten om "weer bij te komen" (wat enkele jaren geleden vaak voorkwam) blijkt in de praktijk uitermate ineffectief en leidde vaak tot volledige arbeidsongeschiktheid (tegenwoordig is burn-out overigens geen grond meer voor arbeidsongeschiktheid). Het omgekeerde, namelijk een burnout-er meteen weer uren laten opbouwen zonder de redenen van burnout in kaart te brengen en veranderingen aan te brengen, blijkt mensen nog dieper in de burnout te doen belanden. Rust is een vereiste, maar niet de enige vereiste: een grondige analyse van de oorzaak, de emotie-uitputtende factoren, inclusief correctie hiervan, is nodig opdat herstel kan plaatsvinden. In de praktijk blijkt een burn-out vaak gevolgd te worden door een carrièreomslag; voor veel ex-cliënten blijkt hun burn-out reden te zijn te reflecteren op hetgeen ze écht willen. Vaak is dat iets anders dan de baan die ze voorheen hadden.
