Een abces is een hoeveelheid pus (etter) in een niet eerder bestaande holte. Etter in een wel van tevoren bestaande holte (galblaas, pleuraholte) heet empyeem.
Abcessen zijn vrijwel altijd het gevolg van een bacteriële infectie. De bacteriën scheiden toxinen af en veroorzaken het afsterven van cellen ter plaatse en een ontstekingsreactie, die afweercellen aantrekt, die ten dele ook weer uit elkaar barsten. Hierdoor ontstaat een holte in het weefsel, gevuld met etter. Etter bestaat uit vervloeide dode weefselcellen, levende en dode bacteriën en dode witte bloedcellen, vooral macrofagen.
Abcessen kunnen overal op en in het lichaam voorkomen. Sommige plaatsen worden echter relatief veel vaker getroffen. Hieronder staat een aantal veel voorkomende typen abces, sommige worden in dit artikel behandeld, sommige hebben een eigen artikel.
Locaties en typen
- tandheelkunde: de tandarts en de kaakchirurg krijgen relatief vaak met abcessen te maken: Abces (mondheelkunde)
- keel-neus-oor: op KNO-gebied komt het peritonsillair abces, een complicatie van ontstoken amandelen, relatief vaak voor. Ook in en rond de gehoorgang treden wel eens abcessen op.
- borstabces: bij vrouwen komen abcessen van de borstklier geregeld voor, met name bij zogende vrouwen.
- hersenabces: zeldzaam maar levensgevaarlijk. Vaak door doorbraak van een infectie elders in de schedel, zoals vanuit een neusbijholte of vanuit het mastoïd.
- huid: in de huid komen zeer vaak abcessen voor, veel mensen hebben wel eens een steenpuist gehad. Andere vormen zijn b.v. hidradenitis suppurativa, abcessen na verwondingen en abcessen door geïnfecteerde en ontstoken atheroomkysten.
- buik: ontstoken buikorganen kunnen tot abcessen leiden, b.v. het appendiculair abces wel eens bij blindedarmontsteking, of abcessen rond ontstekingen in de dikke darm.
- anus: rond de anus treden vaak perianale abcessen op, en abcederende sinus pilonidalis.
- geslachtsorganen: bij mannen ontstaan er wel eens abcessen in de huid van het scrotum; bij vrouwen vrij geregeld in en om de schaamlippen. De inwendige vrouwelijke geslachtsorganen kunnen tot abcessen in de holte van Douglas of op andere plaatsen leiden.
- vinger: Aan de vingers komen omloopjes (paronychia) voor, etterige ontstekingen van de nagelriem, en fijten, (panaritium).
- ooglid: hordeolum en chalazion zijn twee soms in abcesjes uitmondende aandoeningen van de oogleden.
Mondheelkunde
In de mondheelkunde kunnen de volgende type abcessen voorkomen, met de volgende oorzaken:
- abces na injectie
- abces van speekselklieren
- parodontaal abces
- periapicaal abces
- pericoronitis
Behandeling
Bestaat in het algemeen uit het laten aflopen van de etter, door het abces met een voldoende ruime toegang te openen, meestal met een mes, leidend tot pus. Dit is over het algemeen erg pijnlijk doordat het ontstoken weefsel met meer pijn dan normaal reageert op prikkels. Bij grotere ingrepen zal dit daarom niet zelden onder narcose moeten. Plaatselijke verdoving in een ontstoken gebied is minder gewenst. Soms wordt bij oppervlakkige abcessen de gevoeligheid wat verminderd door het gebied met spray koud te maken. Als de etter goed weg kan is dat vaak al voldoende om de genezing te kunnen laten beginnen en zullen antibiotica vaak niet meer nodig zijn. Bij steenpuisten kan meestal beter niet gesneden worden.
