Een waandenkbeeld of kortweg een waan worden door de persoon die ze heeft als werkelijkheid ervaren maar stemmen niet overeen met de werkelijkheid. Een ander woord hiervoor is hallucinatie. Hij/zij is er van overtuigd dat het waar is wat hij/zij denkt, hoort, proeft, ruikt, voelt of ziet, maar er is geen daadwerkelijke zintuiglijke prikkel; het is dus niet echt. Wanen zijn verkeerde conclusies getrokken uit ware gebeurtenissen. De overtuigingen worden niet door anderen in de omgeving gedeeld. Ze kunnen niet uit het hoofd gepraat worden; degene die ze heeft beschouwt ze als werkelijk, ook al blijkt het tegendeel. Mensen met wanen houden zich hardnekkig vast aan onjuiste conclusies, ze zijn er niet vanaf te brengen.

De Franse psychiater Jean-Etienne Esquirol gebruikte het woord hallucinatie voor het eerst in de psychiatrie (in 1837).

Voorbeelden van waandenkbeelden zijn:

Waandenkbeelden en/of hallucinaties komen veel voor in combinatie met andere aandoeningen zoals dementie, schizofrenie, stemmingsstoornis of bijvoorbeeld een obsessief-compulsieve stoornis.

Soorten waandenkbeelden

Waandenkbeelden kunnen op alle zintuigen betrekking hebben:

Het is ook mogelijk dat functies van zintuigen door elkaar gaan lopen (zoals bijvoorbeeld het ruiken van kleuren en het zien van geluiden), dat wordt synesthesie genoemd.

Oorzaken

Waandenkbeelden kunnen optreden na gebruik van bepaalde drugs en alcohol, als bijwerking bij het gebruik van bepaalde medicijnen, bij slaapgebrek, door oververmoeidheid, hevige emoties, tijdens een psychose, bij neurologische stoornissen zoals een delier en bij beginnende dementie.

Het optreden van waandenkbeelden zonder gebruik van drugs of bepaalde extreme invloeden van buitenaf is een symptoom dat meestal op een ernstig psychisch of lichamelijk probleem wijst. Hallucinaties en wanen komen vaak in combinatie voor bij schizofrenie.

Wat de precieze oorzaak van hallucinaties is blijft nog onduidelijk.