Bruxisme oftewel tandenknarsen is het over elkaar schuiven van boven- en ondertanden; hierbij kan een knarsend geluid gehoord worden.

Over het algemeen gebeurt het onbewust, bijvoorbeeld 's nachts tijdens de slaap.

Hierdoor ontstaan er eerst slijtvlakken (attritie) op de tanden, waardoor het glazuur afslijt en de dentine bloot komt te liggen zodanig dat cariës en tandgevoeligheid kunnen ontstaan. Verder wordt het steunweefsel van de tanden aangetast (door overbelasting) zodanig dat de tanden los komen en het kaakgewricht aangetast wordt (Costen-syndroom). Ook andere klachten kunnen het gevolg zijn van bruxisme, zoals slecht slapen, hoofdpijn, pijnlijke kaakgewrichten en -spieren, tand- en kiespijn, vermoeidheid en nek- en schouderklachten.

Oorzaak

Tegenwoordig wordt gedacht dat knarsen en klemmen samenhangen met slaapstoornissen en dat de oorzaak gezocht moet worden in bepaalde hersenprocessen. Of het om normale of abnormale hersenprocessen gaat, is echter nog niet helder. Stress en bepaalde persoonlijkheidskenmerken spelen ongetwijfeld ook een rol, maar deze lijkt veel kleiner te zijn dan algemeen wordt aangenomen.

Andere verklaringen zijn in de loop der jaren opgeworpen maar ook weer weerlegd. Zo kan knarsen bij kinderen niet worden verklaard uit onwennigheid met tanden en kiezen, omdat het ook voorkomt bij kinderen die nog geen tanden hebben en bij kinderen die al aan hun gebit gewend zijn geraakt. Ook is een onregelmatig gebit geen verklaring, omdat knarsen en klemmen ook voorkomt bij mensen met perfect passende tanden.

Behandeling

Tandenknarsen kan nog niet 'genezen' worden omdat de oorzaak nog niet duidelijk is. Wel kan met verschillende methoden geprobeerd worden de gevolgen van het probleem tegen te gaan, al geeft dat meestal weinig of wisselend succes.

Opbeetplaat
De meest toegepaste behandeling bij knarsen is de opbeetplaat. Deze is gemaakt van stevig kunststof en past perfect op de tanden (meestal de boventanden). Door de plaat kunnen de tanden elkaar niet raken. Een opbeetplaat is relatief goedkoop, gemakkelijk te maken en biedt een goede bescherming tegen tandslijtage, omdat het materiaal zachter is dan het tandglazuur. Er kan nog wel enig geluid zijn wanneer de mond wordt gesloten, maar veel zachter dan voorheen. Sommige mensen knarsen of klemmen minder wanneer ze de plaat dragen. Een opbeetplaat vormt echter geen structurele oplossing. Het probleem verdwijnt namelijk niet volledig en als u de plaat niet meer draagt, kan het knarsen opnieuw slijtage geven. De plaat zelf slijt ook en moet daarom na een aantal jaren vernieuwd worden.

Geneesmiddelen
De belangstelling voor de behandeling van tandenknarsen met geneesmiddelen groeit. De meeste middelen die tot nu toe zijn getest, hebben ofwel te veel ongewenste gevolgen ofwel te weinig effect. Door sommige geneesmiddelen, zoals SSRI's (een soort antidepressiva), schijnt het knarsen zelfs toe te nemen.

Psychologische aanpak
Soms kan hulp van een psycholoog bijdragen aan een vermindering van klemmen. De psycholoog beschikt over verschillende technieken die vooral nuttig zijn voor mensen die overdag klemmen. Het is onbekend of ook nachtelijke problemen ermee kunnen worden aangepakt.

Zelfregistratie
Zelfregistratie is het bijhouden van een dagboek over hoe vaak, wanneer, in welke omstandigheden en hoe hard iemand knarst. Dit verscherpt het beeld van de gewoonte en biedt soms ook uitgangspunten voor een verdere behandeling. Soms leidt de zelfregistratie al tot een vermindering van het tandenknarsen.

Ontspanningstechnieken
Deze vormen een vast onderdeel van de fysiotherapeutische of psychologische behandeling van tandenknarsen. Ontspanning kunt u onder meer aanleren door de spieren afwisselend aan te spannen en vervolgens weer los te laten. Dit verhoogt ook het bewustzijn van de spanning, zodat u onbewuste momenten van tandenknarsen sneller herkent.

Stressmanagement
Langdurige stress leidt vaak tot lichamelijke spanningen, waaronder spanningen in de kaken. Met diverse technieken kunt u leren minder gespannen te reageren op stressverhogende situaties.

Gedragstherapie
Ook via deze psychologische invalshoek kan het storende gedrag verminderd worden, maar er is nog geen duidelijkheid over welke methode hiervoor het meest geschikt is.