Inhoud
De ziekte van Gaucher (koosjee) is een zeldzame recessief erfelijke stofwisselingsziekte die behoort tot de groep lysosomale stapelingsziekten. De ziekte is genoemd naar de Franse arts Philippe Gaucher die de ziekte in 1882 beschreef.
Mensen met de ziekte van Gaucher hebben een genmutatie (verandering in een gen). Het gen dat is veranderd, is het gen dat het menselijk lichaam aanzet om het enzym glucocerebrosidase aan te maken. Door de mutatie werkt het enzym niet goed of is het zelfs helemaal afwezig. In een gezond lichaam of bij mensen die de ziekte van Gaucher niet hebben, wordt glucocerebroside afgebroken en uit de cellen verwijderd of hergebruikt. Maar als het enzym glucocerebrosidase niet of weinig aanwezig is, neemt het glucocerebroside in de cellen geleidelijk toe. Dit zorgt voor aantasting van de normale celfunctie. Cellen waarin veel glucocerebroside is opgehoopt, worden Gaucher-cellen genoemd.
Er zijn drie hoofdtypes te onderscheiden:
- Type 1 (niet-neuronopathische vorm), de meest voorkomende vorm van de ziekte. Deze niet-neuropatische vorm kan veel verschillende symptomen veroorzaken en zal, zonder behandeling, vrijwel altijd erger worden;
- Type 2 (acute neuronopathische vorm), wat een acute, zeer ernstige vorm van de ziekte is. Deze vorm tast bij baby?s het centrale zenuwstelsel aan;
- Type 3 (chronische neuronopathische vorm), komt minder voor dan type 1 en 2. De symptomen ontstaan doorgaans op de kinderleeftijd. Het centrale zenuwstelsel wordt aangetast en zonder behandeling verloopt de ziekte progressief.
Vroege diagnose is van belang om onomkeerbare schade, voornamelijk aan het skelet, te kunnen voorkomen. Aangezien de ziekte van Gaucher autosomaal recessief overerft is het aannemelijk dat eventuele broers en zussen ook zijn aangedaan.
Symptomen
De ziekte van Gaucher kan bij elke patiënt op verschillende manieren tot uiting komen en veelal verschillen de symptomen per persoon. Sommige patiënten hebben als kind al ernstige symptomen, terwijl andere patiënten helemaal geen of slechts lichte symptomen hebben.
De eerste symptomen van de ziekte van Gaucher zijn vaak aspecifiek. Terugkerende atypische botpijn en bloedingsneiging zijn meestal de eerste aanwijzingen. Vaak wordt tegen die tijd een vergrote milt ontdekt. Bij aanwezigheid van één of meer van onderstaande symptomen kan men verdacht zijn op de ziekte van Gaucher.
De meest voorkomende symptomen:
- Botpijn
- Groeiachterstand
- Vergrote milt; pijn in de milt bij het sporten
- snel blauwe plekken
- afwijkende bloedwaarden
- Algehele vermoeidheid
Als de ziekte van Gaucher niet tijdig wordt behandeld kunnen er uitgebreide en onomkeerbare skeletproblemen ontstaan. Deze ontstaan door progressieve infiltratie van 'Gaucher cellen' in het beenmerg en kunnen zich bijvoorbeeld uiten in pijn en botbreuken.
Diagnose
Het is soms moeilijk om een diagnose van de ziekte van Gaucher te stellen. De symptomen zijn niet bijzonder specifiek en de ziekte is zeldzaam. Omdat de ziekte progressieve, onherstelbare schade veroorzaakt en er een behandeling voorhanden is, is het van belang tijdig de correcte diagnose te stellen. Algemeen bloedonderzoek toont vaak, maar niet altijd, anemie, thrombopenie en/of leukopenie. In een biopt van het beenmerg kunnen Gaucher cellen worden waargenomen. Meting van de enzymactiviteit, waarbij glucocerebrosidase wordt gemeten in leukocyten of fibroblasten, is een specifieke en definitieve test.
Andere aandoeningen die dienen te worden uitgesloten:
- Leukemie, lymfoom
- Multiple myeloom
- Bottumoren
- Ziekte van Perthes
- Groeipijn
- Sikkelcel anemie
Behandeling
Tot een tiental jaren geleden was de zorg en behandeling van patiënten met de ziekte van Gaucher type 1 slechts gericht op de bestrijding en/of verlichting van de symptomen. Sinds het begin van de jaren negentig zijn er twee soorten behandelingen beschikbaar; de 'enzymvervangingstherapie' (enzyme replacement therapy, EVT)en de substraatreductietherapie (SRT).
Omdat de ziekte van Gaucher veel verschillende delen van het lichaam treft, ziet de patiënt vaak veel verschillende artsen, ieder gespecialiseerd op een specifiek gebied. De behandelmogelijkheden omvatten pijnbestrijding, bloedtransfusies, orthopedische operaties aan botten en gewrichten, en in uitzonderlijke gevallen wordt de milt verwijderd (splenectomie).
Daarnaast is professionele therapie aan te raden die patiënten (en hun familie) kan helpen bij het omgaan met hun ziekte en de veranderingen in levensstijl die mogelijk nodig zijn.
