Inhoud

Artrose is in de geneeskunde de naam van een aandoening aan het kraakbeen in gewrichten.

Artrose wordt in de volksmond ook wel gewrichtsslijtage genoemd. Artrose ontstaat doordat er meer gewrichtskraakbeen verloren gaat dan er door het lichaam geproduceerd kan worden. Het kraakbeen verslechtert en soms verdwijnt het helemaal. Bij artrose vermindert ook de vloeistof in het gewricht. Deze vloeistof, synovium geheten, is nodig om het gewricht soepel te laten draaien en om schokken te absorberen. Door slijtage van gewrichtskraakbeen en een vermindering van de schokabsorberende vloeistof in de gewrichten kunnen botten over elkaar schuren, wat veel pijn veroorzaakt. Artrose komt voornamelijk voor in de gewrichten van de handen, knieën, schouders, nek en heupen. Iedereen boven de zestig jaar lijdt eigenlijk wel aan een röntgenologisch waarneembare mate van artrose; soms begint het al op aanzienlijk jongere leeftijd.

Op basis van huisartsenregistraties gemeten, kwam er in 2000 in Nederland bij ongeveer 257.400 personen boven de 55 jaar artrose van de heup voor. Artrose van de knie kwam in Nederland voor bij ongeveer 335.700 personen boven de 55 jaar. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)) verwacht dat het aantal personen met artrose tussen 2000 en 2020 met circa 38% zal toenemen.

Artrose komt niet alleen bij mensen voor maar ook bij dieren zoals honden en katten. Artrose kwam ook al in de oertijd voor. Er is een dinosaurus gevonden die ook artroseverschijnselen vertoonde.

Klachten en symptomen

Artrose wordt gekenmerkt door pijn tijdens beweging van het aangedane gewricht en door een stijf of stram gevoel. Het gewricht is vooral stijf na een tijdje niet bewegen, zoals 's ochtends. Verder kunnen ernstig aangedane gewrichten een krakend gevoel geven en kan er bewegingsbeperking ontstaan en soms zelfs een standsverandering. Soms kan hydrops ofwel vochtophoping optreden in het gewricht, als uiting van een ontstekingsreactie. Bij artrose van de handen ontstaan vaak verdikkingen in de PIP- en DIP-gewrichten, dit zijn de noduli van Bouchard en Heberden. De basisgewrichten van de duim zijn in de hand vaak het ergst aangetast. Door de pijn wordt de duim minder gebruikt en kan de duimmuis atrofiëren.

Diagnose

Er worden twee vormen van artrose onderscheiden. Artrose zonder aanwijsbare oorzaak wordt primaire of idiopathische artrose genoemd, artrose die veroorzaakt wordt door een onderliggende oorzaak heet secundaire artrose.[7] Artrose die door veroudering wordt veroorzaakt wordt in de primaire groep ingedeeld, artrose die ontstaat na een ongeluk of door bijvoorbeeld aangeboren scheefstand valt in de groep secundaire artrose.

Artrose wordt gediagnosticeerd aan de hand van het klinische beeld. Soms wordt een röntgenfoto gemaakt om de diagnose te bevestigen. Op de röntgenfoto is de verminderde kraakbeendikte indirect af te leiden uit het te dicht opeen liggen van de botuiteinden; het kraakbeen zelf is op een röntgenfoto niet te zien. Daarnaast kunnen door artrose osteofyten ontstaan, botuitsteeksels en -haken aan de randen van de gewrichtsvlakken. Deze zijn op een röntgenfoto wel te zien. Er zal doorgaans een foto onder belasting worden gemaakt, dus bij artrose aan de knieën en bij artrose van de heup, zal een foto worden gemaakt van een staande patiënt.

Oorzaken

Artrose kan eigenlijk worden gezien als een normaal proces van de gewrichten zodra er sprake is van onderbelasting van een gewricht oftewel een tekort aan belasten van het totale kraakbeenoppervlak.[8] Dit heeft tot gevolg dat de gewrichten minder kraakbeen hebben en dat er pijn bij beweging gaat ontstaan. Vaak wordt over artrose gesproken als 'slijtage' van de gewrichten, maar van puur mechanische slijtage zoals men bij machineonderdelen ziet is geen sprake; zowel bot als kraakbeen zijn levende weefsels met cellen die actief betrokken blijven bij het functioneren van het weefsel.

Risicofactoren voor het ontstaan van artrose zijn:

Verder worden er onderzoeken verricht naar andere risicofactoren voor de progressie van artrose, zoals een lage vitamine D-spiegel of een lage vitamine K-spiegel. en de mogelijke invloed van vrije radicalen.

Behandeling

Conservatief
De conservatieve behandeling van artrose heeft twee hoofddoelen namelijk het verlichten van pijn en het behouden van functie.[19] Een genezing voor artrose bestaat niet.

Ergotherapie

Beweging in combinatie met afvallen
Omdat overgewicht een beïnvloedbare risicofactor is voor artrose en het de belasting op het gewricht vergroot, wordt bij overgewicht sterk aangeraden naast bewegen ook af te vallen. Deze gecombineerde aanpak vermindert de pijnklachten en behoudt en/of verbetert de functie bij knieartrose. Bij heupartrose is het effect van deze gecombineerde aanpak nog niet aangetoond, maar er zijn sterke aanwijzingen dat deze aanpak een positief effect geeft in vergelijking met alleen bewegingstherapie. Het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) onderzoekt de effecten van deze gecombineerde therapie (bewegen en afvallen) bij patiënten met heupartrose en overgewicht.

Bewegingstherapie en afvallen zijn voorbeelden van conservatieve therapieën van artrose. Omdat artrose niet te genezen is en steeds vaker bij relatief gezien jonge mensen optreedt, is het belangrijk om een operatie zo lang mogelijk uit te stellen. Bij een operatie wordt het aangedane gewricht vervangen door een kunstgewricht met een levensduur van gemiddeld 15 jaar. Dit geeft veel complicatierisico?s. In de aanloop tot de uiteindelijke operatie zijn conservatieve therapieën daarom sterk aan te raden. Deskundig advies voor deze periode is te verkrijgen op zogenaamde artrosepoli?s zoals opgezet in het UMCG.

Geneesmiddelen
Een andere vorm van conservatief behandelen van artrose bestaat uit pijnbestrijding door middel van geneesmiddelen. Doorgaans wordt eerst met paracetamol begonnen, tot een maximumdosering van 4 gram per dag voor volwassenen. Komt men daarmee niet uit dan kan een NSAID worden gegeven, zoals ibuprofen of diclofenac. Daarnaast worden NSAID's ook gegeven vanwege de ontstekingsremmende werking als sprake is van irritatie van het gewricht. Die gewrichtsirritatie uit zich in hydrops en roodheid.

Glucosamine is sinds 2005 in Nederland geregistreerd als niet-receptplichtig geneesmiddel ter verlichting van de pijnklachten bij artrose van de knie, dit ondanks de zwakke bewijsvoering. Een grote meta-analyse uit 2010 liet echter geen klinisch relevant effect zien van glucosamine bij artrose, niet op pijn en ook niet op progressie van de slijtage. Er treden zelden bijwerkingen op bij het gebruik van glucosamine.

Operatie
Bij een aantal gewrichten is het inmiddels mogelijk een ernstig aangetast gewricht dat veel pijnklachten geeft te vervangen door een kunstgewricht. Dit gebeurt vooral bij de knie en de heup. De slaagkans van een dergelijke operatie is zeer groot (in de orde van 99%) maar de complicaties, die gelukkig zelden voorkomen, kunnen ook ernstig zijn. Daarbij komt dat een kunstgewricht een gemiddelde levensduur heeft van 15 jaar, waarna het moet worden vervangen. Het vervangen van een kunstgewricht vindt plaats in een ongunstigere uitgangssituatie. Daarom wordt het plaatsen van een kunstgewricht bij voorkeur uitgesteld tot na het 65e levensjaar.